Ulica Karczewska – Historia Otwocka

    Ulica Karczewska w Otwocku to jedna z najstarszych i najbardziej charakterystycznych arterii miasta, której dzieje w pigułce ukazują burzliwą historię regionu oraz zmieniające się oblicze Polski XX wieku.

    Powstała na początku ubiegłego stulecia, kiedy Otwock dynamicznie się rozwijał jako uzdrowisko i miejscowość letniskowa. Swoją nazwę zawdzięcza sąsiedniemu Karczewowi – jednemu z najstarszych grodów Mazowsza. Nazwa „Karczewska” funkcjonowała aż do zakończenia II wojny światowej.

    W 1945 roku, w atmosferze powojennych przemian, ulicę przemianowano na Daszyńskiego, by już w 1953 roku nadać jej imię Feliksa Dzierżyńskiego – twórcy sowieckiej Czeki i jednej z najbardziej kontrowersyjnych postaci komunistycznej historii. Ta nazwa przetrwała aż do przełomu 1989/1990 roku, kiedy to – wraz z upadkiem PRL – mieszkańcy Otwocka odzyskali swoją dawną Karczewską.

    Dziś ulica Karczewska jest nie tylko ważnym traktem komunikacyjnym, ale i symbolicznym pomostem między historią a współczesnością. Przypomina o przemianach politycznych, które wpływały na codzienne życie mieszkańców, oraz o sile lokalnej tożsamości, która przetrwała mimo historycznych zawirowań.

Ulica Karczewska – kręgosłup dawnego Otwocka

    Początkowo ulica Karczewska zaczynała się przy ulicy Bazarowej i biegła przez całe miasto aż do granic z Karczewem. Przez dziesięciolecia stanowiła główną oś komunikacyjną łączącą północną i południową część Otwocka. Aż do lat 60. domy i posesje od Bazarowej aż do skrzyżowania z ulicą Powstańców Warszawy miały przypisaną numerację należącą właśnie do Karczewskiej.

    W 1958 roku, w ramach zmian urbanistycznych prowadzonych wokół placu XX-lecia, część Karczewskiej została „wyprostowana” i włączona w przebieg biegnącej prostą linią ul. Andriollego. Zmiana ta wpłynęła na układ komunikacyjny miasta i ostatecznie skróciła historyczny zasięg Karczewskiej.

Świadectwa przeszłości i ludzie

    W latach 1906-1939 na ulicy Karczewskiej mieszkały liczne rodziny, których nazwiska zapisały się w historii Otwocka. Wśród nich byli m.in.: Waks Majer (willa „Gwaper”), Springer Chaim, Augustyn Mróz (willa „Mrozów”), Anastazy Sielski („Wiktoria”), Józef Trzaskowski („Józefów”), Sara Kaufman („Elka”), Moszek Bajtelman („Wiejska”), Icko Stokowski, Fajga Rabinowicz, Lipszyc, Rozwadowski.  narożna kamienica z 1925 roku, będąca pierwotnie własnością Wilbików, a następnie rodziny Gajgrów. 

    Narożny teren, na którym obecnie stoi bank PKO był własnością małżeństwa Rozwadowskich, prowadzących w swoim domu sklep spożywczy. Kolejne posesje zamieszkiwały rodziny Lechmirów i Lewandowskich. 

    W rozwidleniu ul. Staszica (obecnie także Karczewskiej) i Karczewskiej pod nr 8 stoi murowany, piętrowy dom, Pierwotnie własność żydowska, a na placu stały brzydkie drewniane budki, w których mieli swe zakłady pracy: stolarz, mleczarz i przeróżni drobni handlarze, a nawet był skład węgla. W 1945 r. działkę nabył p. Kociszewski, a następnie w 1949 r. małżeństwo pp. Drewiczów zbudowało dom stojący do dziś

Instytucje i punkty orientacyjne

    Ulica Karczewska nie tylko stanowiła jedną z głównych osi komunikacyjnych Otwocka, ale była też miejscem skupiającym kluczowe dla życia miasta instytucje – od edukacji po służby ratunkowe.

    Jedną z najstarszych i najważniejszych była Ochotnicza Straż Ogniowa, założona w 1913 roku przez Rawicza-Pruszyńskiego. Jej siedziba przy ówczesnym numerze 26 (obecnie 4/6) pełniła przed wojną również funkcję pogotowia i punktu przewozu chorych. Po niemal stu latach, w latach 90., straż została przeniesiona na ul. Mieszka I.

Legendarny "szklarz" zajmujący lokal po legendarnym "Jarząbku" obecnie budynek nie istnieje

    Ulica Karczewska była także kolebką oświaty w Otwocku. To właśnie tu znajdowały się pierwsze szkoły powszechne miasta. Pierwsza – Szkoła Nr 1 – mieściła się w drewnianym, piętrowym budynku przy skrzyżowaniu z ul. Radosną. Jej kontynuacją stał się nowoczesny, murowany gmach z 1936 roku, wzniesiony na ziemi przekazanej przez ławnika miejskiego Józefa Trzaskowskiego. Długoletnim kierownikiem szkoły był Leon Scheiblet (1933–1971).

    W willi Borensztejnów przy Karczewskiej 31 (obecnie 37) od 1919 roku działała Szkoła Powszechna Nr 2 dla dzieci żydowskich, prowadzona przez panią Reinerową. Po wojnie budynek przechodził z rąk do rąk, pełniąc funkcje gimnazjum miejskiego, internatu, szkoły specjalnej, administracji oświatowej, aż po Centrum Pomocy Rodzinie i jednostki starostwa powiatowego. 

    Nieopodal szkoły istniał sosnowy zagajnik znany jako „małpi gaj”, miejsce spotkań i zabawy. Z drewnianym podestem do tańca stanowił atrakcję lat 30., zanim został zlikwidowany z powodu zakłóceń porządku.  Skwer pozostał do dzis. 

Słynna „ciuchcia” – symbol ulicy Karczewskiej

    Przez prawie pół wieku ulica Karczewska w Otwocku była świadkiem codziennych przejazdów słynnej kolejki wąskotorowej, nazywanej z czułością „ciuchcią” lub „samowarkiem”. Ten niewielki pociąg, kursujący od 1914 roku na trasie Otwock–Karczew, stanowił nie tylko środek transportu, ale i ważny element lokalnej tożsamości.

    W czasach swojej świetności „ciuchcia” była niezastąpiona – dowoziła mieszkańców do pracy, szkoły czy na targ, a podczas II wojny światowej przewoziła również żywność w specjalnych, ukrytych skrytkach. Była punktem przerzutu, ratunkiem i codziennością w jednym. Przepełniona niemal zawsze, zabierała pasażerów nie tylko do środka wagoników, ale także na stopnie, zderzaki i dachy – wystarczyło się utrzymać.

    Ostatni kurs „ciuchci” odbył się 1 kwietnia 1963 roku. Jej zniknięcie zakończyło pewną epokę, ale pamięć o niej przetrwała w literaturze. Jej stukot i dym powracają na kartach wspomnień takich pisarzy jak Jan Parandowski, Stanisław Grzesiuk czy Stefan Wiechecki „Wiech”

Przemysł i usługi przedwojenne

    Ulica Karczewska w Otwocku, dziś postrzegana głównie jako spokojna arteria miasta, przez dziesięciolecia pełniła funkcję tętniącej życiem osi przemysłowo-handlowej. Już w okresie międzywojennym była jednym z głównych centrów miejskiej aktywności gospodarczej.

    U jej zbiegu z ulicą Mysią mieściły się dziesiątki sklepów, głównie masarnie prowadzone przez znanych mieszkańców, takich jak rodziny Fiejków, Rębkowskich czy Gajgrów. Obok nich działały sklepy wielobranżowe, jak ten należący do pani Bassak-Miernickiej, a także liczne małe żydowskie sklepiki. Część tych lokali – mimo upływu lat i zmieniających się ustrojów – zachowała swą handlową funkcję aż do dziś.

Zdjęcie pochodzi z artykułu autorstwa Pawła Ajdackiego opublikowanego w Przeglądzie Otwockim 15.12.2024

    Nieopodal, przy zachowanej do dziś PSS-owskiej„Stodole”,znajdowało się miejskie targowisko, działające do 1961 roku. Było to jedno z najważniejszych miejsc codziennych zakupów mieszkańców Otwocka – gwarne, kolorowe, przepełnione zapachem świeżych produktów.

    Szczególne miejsce w historii przemysłowej Karczewskiej zajmuje budynek pod numerem 41. To tu funkcjonowała „Mazowiecka Piekarnia Mechaniczna i Mleczarnia”. Jej korzenie sięgały czasów przedwojennych, kiedy działała jako prywatna piekarnia. Po wojnie została upaństwowiona – mleczarnię zamknięto w czasach PRL-u, ale piekarnia produkowała chleb dla miasta aż do końca lat 80.

Karczewska i gastronomia

    Ulica Karczewska w Otwocku to nie tylko ważny szlak komunikacyjny, lecz także miejsce o bogatym kulinarnym dziedzictwie, które przez dziesięciolecia kształtowało lokalną społeczność.

    W drewnianym budynku pod numerem 10, nieistniejącym już dzisiaj, przez wiele lat funkcjonowała znana w okolicy restauracja prowadzona przez pana Jarząbka. Lokal ten mieścił się w domu należącym niegdyś do pana Klimczaka. Charakterystyczna drewniana brama z 1958 roku z tego budynku znalazła swoje miejsce na ekranie w filmie „Inspekcja pana Anatola” z udziałem Tadeusza Fijewskiego, utrwalając kulisy codziennego życia Otwocka w tamtych czasach.

    Na skrzyżowaniu ulic Karczewskiej (dzisiejszej Andriollego) i Pod Zegarem zachował się murowany budynek, który pełnił funkcję lokalnego centrum rozrywki i handlu. Znajdowała się tam restauracja Cassino, która po zmianie właściciela zmieniła nazwę na Goplanę. W okresie III Rzeczypospolitej lokal działał jako popularny bar „u Zbycha”.

    Z kolei na rogu Karczewskiej i Hożej, w czasach PRL, działała sławna kawiarnia Adria, która przez długie lata była ulubionym miejscem spotkań towarzyskich i kulturalnych. Dzisiaj w tym miejscu funkcjonują delikatesy o tej samej nazwie.

    Ulica Karczewska w Otwocku to opowieść o ciągłej ewolucji, o miejscach, które zmieniały swoje przeznaczenie, i o ludziach, którzy tworzyli jej historię. Ta wyjątkowa ulica, pomimo zmian, wciąż zachowuje ducha przeszłości, będąc żywym świadectwem minionych epok i wydaje się, że nie  powiedziała jeszcze ostatniego słowa..

Piotr Stefański