Dworki regionu Otwockiego - poradniki jak prowadzić apteczkę domową

 

Autor tekstu: Piotr Stefański

W XIX wieku, także na terenach dzisiejszego regionu otwockiego, prowadzenie domowej apteczki nie było jedynie kwestią tradycji, lecz również sprawą systematycznej edukacji. Wiele informacji znajdowało się w poradnikach gospodarskich oraz wydawnictwach przeznaczonych specjalnie dla mieszkańców wsi i właścicieli dworów.

Szczególnie cenioną pozycją był podręcznik doktora Antoniego Sochackiego “Apteczka dla dworu wiejskiego i osób na wsi zamieszkałych” z 1888 roku. Autor starał się zebrać praktyczne wskazówki dotyczące wyposażenia apteczki, doboru leków i zasad ich stosowania. Jego celem było – jak pisał – „skierować dobroczynność leczniczą dworów na właściwe tory”.

Kalendarze i domowe receptury

Obok oficjalnych podręczników popularnym źródłem wiedzy były kalendarze gospodarskie. Zawierały one przepisy na leki sporządzane z łatwo dostępnych składników.

• Kalendarz gospodarski z 1794 roku zalecał sok z ruty z miodem i octem na „krwawe oczy”, a na bielmo – okład z białka kurzego i sproszkowanego bursztynu.
• W profilaktyce stosowano sadło przepiórcze przykładane do kącika oka.
• Ziele poziomkowe gotowane z miodem miało leczyć gardło, a żytnie otręby z oliwą – wrzody w piersiach.

Nie brakowało też przepisów z pogranicza magii i astrologii. W “Kalendarzu Grolla” z 1798 roku można było przeczytać wskazówkę: „pracuj miernie, mało głową, strzeż się gwałtownych namiętności, zachowaj umiar w jedzeniu i piciu, pij dużo wody, gdy poczujesz się słaby i zachowaj dietę”.

przeczytaj też: Apteczki domowe

Regulacje prawne i państwowa kontrola

Nie ma co się dziwić, że postanowiono wprowadzić pewne regulacje prawne. Już w 1844 roku Rada Administracyjna Królestwa Polskiego wprowadziła przepisy określające, jakie leki mogą znajdować się w wiejskich apteczkach. Z kolei w 1920 roku Ministerstwo Zdrowia Publicznego II RP rozszerzyło listę medykamentów, uwzględniając nowoczesne środki farmaceutyczne.

Tradycja aż do XX wieku

Pomimo pojawiającej się krytyki, zwyczaj urządzania apteczek domowych trwał w Polsce niemal do końca XIX wieku, a na niektórych terenach – w tym w regionie otwockim – aż do wybuchu II wojny światowej.

Po przenosinach rodzin ziemiańskich do miast tradycja ta nie zanikła całkowicie. Nadal zakładano domowe apteczki, choć ich charakter stopniowo się zmieniał. Coraz częściej to lekarz rodzinny nadzorował ich zawartość, a leki kupowano w profesjonalnych aptekach. Tym samym praktyka wiejskich dworków została przeniesiona do miejskich mieszkań, stając się elementem stylu życia wywodzącego się z tradycji szlacheckiej.

Piotr Stefański

Bibliografia

• Bystroń, Jan Stanisław. Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Warszawa, 1933.
• Kalendarz gospodarski. 1794.
• Kalendarz Grolla. 1798.
• Sochacki, Antoni. Apteczka dla dworu wiejskiego i osób na wsi zamieszkałych. Warszawa, 1888.
• Araba, Izabela. "Dawne apteczki i ich opiekunki Panacea Panacea Hygiea w polskim dworku." Panacea 2, nr 11 (2005).
• Gloger, Zygmunt. Encyklopedia staropolska. T. 1, Warszawa, 1978.
• Gloger, Zygmunt. Encyklopedia staropolska. T. 3, Warszawa, 1978.
• Hanisz, Konrad. "Apteczki w polskich dworach i dworkach – historia farmacji." Dostęp online: http://bez-recepty.pgf.com.pl/index.php?co=artyk&id_artyk=299.
• Łozińska, Monika. W ziemiańskim dworze: codzienność, obyczaje, święta, zabawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
• Ogrodowska, Barbara. Tradycje polskiego stołu. Warszawa: „Sport i Turystyka”: „Muza”, 2010.
• Rejmer, Krzysztof. Zapomniana historia nauki. Panny apteczkowe, znachorzy i kołtuny.