Dworki regionu Otwockiego - Alkohol jako lekarstwo

 

Autor tekstu: Piotr Stefański

W dworkach ziemiańskich regionu Otwockiego, podobnie jak w innych rejonach Mazowsza, alkohol traktowano nie tylko jako element biesiadny, ale przede wszystkim jako środek o właściwościach leczniczych. Wznosząc toast „na zdrowie”, gospodarze i goście powtarzali słowa, które w lokalnej tradycji miały bardzo dosłowne znaczenie.

Domowa apteczka z wódką

W niemal każdym domu znajdowała się skromna apteczka, w której obok suszonych ziół przechowywano rozmaite alkohole. Wódkę czystą, najczęściej podawano z pieprzem – na przeziębienia, gorączkę czy bóle głowy. Była tak uniwersalna, że dawano ją nawet niespokojnym niemowlętom.

Wierzono także, że kieliszek wódki pobudza apetyt i wspomaga trawienie. Było to istotne w kontekście monotonnego jadłospisu ziemiańskich dworów, gdzie dominowały potrawy mięsne, mączne i tłuste, a świeżych warzyw używano rzadko.

przeczytaj też o apteczkach domowych

Wino, piwo i poranne polewki

Stare wina, stosowano przy poważniejszych chorobach – durze, czerwonkce czy osłabieniach. Piwo natomiast stanowiło codzienny napój, który często zastępował wodę budzącą obawy o jej czystość.

Jak wspominał Oskar Walczewski, szlachcianki „na poranny posiłek wypijały polewkę z piwa, wina, cukru, jajek, szafranu oraz cynamonu, którą następnie popijały wódką z domowej apteczki. 

Lekarstwo i przekleństwo

W wielu dworach regionu alkohol stosowano z przekonaniem, że im więcej, tym skuteczniej. Skutki bywały jednak zgubne – obok chwilowej ulgi pojawiały się choroby przewlekłe, zwłaszcza podagra, powszechna wśród mazowieckiej szlachty. Nadmiar trunków połączony z brakiem ruchu i obfitym jedzeniem prowadził do licznych dolegliwości, które starano się leczyć… kolejną dawką alkoholu.

Otwocka tradycja a dziedzictwo kulturowe

Dziś, szukając resztek po dawnych majątkach ziemiańskich w okolicach Kołbieli – w Osiecku, Celestynowie czy Wiązownie – trudno sobie wyobrazić, że jeszcze dwieście lat temu wódkę i piwo traktowano tu na równi z lekarstwami. Wspomnienia te są jednak ważnym elementem lokalnej historii i ukazują, jak silnie alkohol przenikał życie codzienne – od stołu jadalnego po domową apteczkę.

Piotr Stefański

Bibliografia

• Bystroń, Jan Stanisław. Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1933.
• Kitowicz, Jędrzej. Opis obyczajów za panowania Augusta III. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 1840.
• Łoziński, Walery. Prawem i lewem. Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1866.
• Walczewski, Oskar. Z życia staropolskiego dworu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1930.
• Araba, Izabela. "Dawne apteczki i ich opiekunki Panacea Panacea Hygiea w polskim dworku." Panacea 2, nr 11 (2005).
• Gloger, Zygmunt. Encyklopedia staropolska. T. 1, Warszawa, 1978.
• Gloger, Zygmunt. Encyklopedia staropolska. T. 3, Warszawa, 1978.
• Hanisz, Konrad. "Apteczki w polskich dworach i dworkach – historia farmacji." Dostęp online: http://bez-recepty.pgf.com.pl/index.php?co=artyk&id_artyk=299.
• Kwiatkowska, Weronika. "Historia ziołolecznictwa – zielarki i panny apteczkowe." Dostęp online: http://www.poradnia.pl/historia-ziololecznictwa-zielarki-i-panny-apteczkowe.html.
• Łozińska, Monika. W ziemiańskim dworze: codzienność, obyczaje, święta, zabawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
• Ogrodowska, Barbara. Tradycje polskiego stołu. Warszawa: „Sport i Turystyka”: „Muza”, 2010.
• Rejmer, Krzysztof. Zapomniana historia nauki. Panny apteczkowe, znachorzy i kołtuny.