Dworki regionu Otwockiego - Panna apteczkowa - u Bielińskich ?

 

Autor tekstu: Piotr Stefański

W bardziej zamożnych, dawnych dworach ziemiańskich, także na Mazowszu i w okolicach dzisiejszego Otwocka, szczególne miejsce zajmowała “panna apteczkowa” – osoba odpowiedzialna za prowadzenie domowej apteczki. Była to postać łącząca w sobie rolę gospodyni spiżarni, opiekunki chorych i znawczyni ziół, a jej obecność świadczyła o wysokiej kulturze domowej.

Strażniczka apteczki i spiżarni

W domach zamożniejszych panna apteczkowa miała pod swoim kluczem zarówno spiżarnię, jak i apteczkę. Wyręczała Panią domu. Zajmowała się wydawaniem produktów kucharzom, smażeniem konfitur, przygotowywaniem nalewek, pieczeniem pierników i – co najważniejsze – sporządzaniem domowych lekarstw. Latem wyruszała z dziewczętami wiejskimi na pola i do lasów, by zbierać zioła, które później suszono i przechowywano w starannie opisanych woreczkach, słojach i butelkach.

Podobnie mogło być w pałacu Bielińskich w Otwocku Wielkim. Choć brak na to bezpośrednich źródeł, można przypuszczać, że również tutaj ostateczny nadzór nad apteczką sprawowała pani domu, czuwając nad zdrowiem domowników i służby. Pod jej kierownictwem działały zapewne wyspecjalizowane panny apteczkowe, a nie jest wykluczone, że w samym pałacu lub jego najbliższym otoczeniu mieszkał także cyrulik bądź medyk, który wspierał prowadzenie apteczki i dbał o leczenie.

Przeczytaj też o tym jak prowadzić apteczkę domową

Kim była panna apteczkowa?

Najczęściej była to uboga krewna, sierota lub panna, która nie wyszła za mąż, a w dworze znajdowała nie tylko zajęcie, lecz także opiekę i poczucie wspólnoty. Cieszyła się zaufaniem gospodarzy i całej rodziny – powierzano jej sprawy zdrowia i leczenia, a więc kwestie najistotniejsze dla codziennego życia.

Była to postać niezwykle ceniona – pracowita, skrzętna i pełna troski o domowników. Klaudyna Potocka pisała nawet, że wolałaby powierzyć edukację polskich dzieci pannie apteczkowej niż cudzoziemskiej guwernantce, podkreślając jej patriotyzm i zakorzenienie w polskich zwyczajach.

Piotr Stefański

Bibliografia

• Gołębiowski, Łukasz. Domy i dwory. Warszawa, 1830.
• Encyklopedia staropolska. T. I, Warszawa, 1843.
• Potocka, Klaudyna. "List do Wiktorowej Jundziłłowej." W: Księga pamiątkowa na setną rocznicę urodzin A. Mickiewicza, T. I.
• Araba, Izabela. "Dawne apteczki i ich opiekunki Panacea Panacea Hygiea w polskim dworku." Panacea 2, nr 11 (2005).
• Hanisz, Konrad. "Apteczki w polskich dworach i dworkach – historia farmacji." Dostęp online: http://bez-recepty.pgf.com.pl/index.php?co=artyk&id_artyk=299.
• Kwiatkowska, Weronika. "Historia ziołolecznictwa – zielarki i panny apteczkowe." Dostęp online: http://www.poradnia.pl/historia-ziololecznictwa-zielarki-i-panny-apteczkowe.html.
• Łozińska, Monika. W ziemiańskim dworze: codzienność, obyczaje, święta, zabawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
• Ogrodowska, Barbara. Tradycje polskiego stołu. Warszawa: „Sport i Turystyka”: „Muza”, 2010.
• Rejmer, Krzysztof. Zapomniana historia nauki. Panny apteczkowe, znachorzy i kołtuny