Cezary Jellenta – poeta, filozof i kronikarz Otwocka

    Cezary Jellenta, autor przedwojennej monografii Sosny otwockie – obraz miasta uzdrowiska (1935), był postacią niezwykłą – nie tylko w historii literatury, lecz także w dziejach Otwocka. Jego książka, pierwsza tak wszechstronna opowieść o tym modnym wówczas uzdrowisku, stanowi dziś bezcenne źródło wiedzy o epoce. To nie tylko zbiór faktów i dat – to pisany sercem literacki portret miasta, jego atmosfery, ludzi, zwyczajów, życia kulturalnego, sanatoryjnego i społecznego.

Od Napoleona Hirszbanda do Cezarego Jellenty

    Urodził się 13 kwietnia 1861 roku w Warszawie jako Napoleon Hirszband – syn urzędnika bankowego. Z czasem przyjął nazwisko Cezary Jellenta, które oficjalnie zalegalizował i które noszą dziś jego potomkowie.

    W 1884 roku ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim, po czym wyjechał do Monachium, gdzie studiował filozofię. Choć mógł zrobić błyskotliwą karierę adwokacką, porzucił prawo na rzecz literatury i publicystyki. Przez pięć lat prowadził kancelarię w Warszawie (1900–1905), jednak pociągało go pisarstwo i dziennikarstwo.

Człowiek dwóch epok

    W 1900 roku Jellenta miał 39 lat i właśnie w ciągu następnych 35 lat – aż do śmierci – osiągnął największą aktywność literacką i publicystyczną. Był człowiekiem dwóch epok – przełomu XIX i XX wieku – świadkiem zmieniających się trendów w kulturze, sztuce i obyczajowości. Przeżył rozpad starych imperiów i narodziny nowej politycznej Europy, a także wyzwolenie Polski spod zaborów trzech mocarstw.

    Pierwsze publikacje – m.in. w Przeglądzie Tygodniowym i Prawdzie – zamieszczał już jako student. Po 1905 roku całkowicie poświęcił się działalności literackiej i publicystycznej. W 1895 roku, wspólnie z geografem Wacławem Nałkowskim i poetką Marią Komornicką, wydał książkę Forpoczty. Utrzymywał bliskie relacje z ich córką Zofią Nałkowską. Pierwszą samodzielną książką Jellenty były Studia i szkice filozoficzne, zbiór refleksyjnych tekstów z zakresu kultury i filozofii.

    Jellenta działał w środowisku postępowej inteligencji Warszawy, Krakowa i Lwowa. Choć politycznie związany był z orientacją niepodległościową, nie wchodził w skład żadnej partii politycznej. Wzorował się na postaci Józefa Piłsudskiego.

Adwokat pisarzy

    Choć krótko praktykował jako adwokat, zasłynął w środowisku literackim z dwóch głośnych procesów. Najbardziej znana była sprawa z 1900 roku, kiedy to reprezentował Władysława Reymonta, rannego w katastrofie kolejowej we Włochach pod Warszawą. Dzięki interwencji Jellenty pisarz otrzymał odszkodowanie w wysokości 38 500 rubli – zawrotną kwotę jak na ówczesne realia. Dla porównania: Eliza Orzeszkowa za tom powieści otrzymywała 100 rubli, a Stefan Żeromski za opowiadanie – 75 rubli.

Życie prywatne i wojenne losy synów

    Cezary Jellenta miał dwóch synów. Alfred walczył w 1920 roku w Legionach Piłsudskiego przeciw bolszewikom i zginął młodo. Drugi syn, Stefan, brał udział w kampanii wrześniowej 1939 roku. Walczył w obronie Grochowa i Saskiej Kępy w składzie 336. Pułku Piechoty, dowodzonego przez pułkownika Janowskiego i generała brygady Waleriana Czumę.

Ostatnie lata i pośmiertne uznanie

    Od 1934 roku Jellenta leczył się i wypoczywał w Otwocku – mieście, które opisał z taką czułością w Sosnach otwockich. Tam też zmarł. Został pochowany na Cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie (kwatera T-2-8). 1 września 1937 roku poświęcono tablicę na jego grobie

    Za zasługi na polu pracy literackiej, 19 marca 1936 roku Prezydent Rzeczypospolitej pośmiertnie odznaczył go Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski

Nagrobek Jellenty, źródło: domena publiczna

Przypisy

• Sosny otwockie – obraz miasta uzdrowiska, Warszawa 1935.
• Słownik Literatury Polskiej, red. J. Krzyżanowski, Warszawa 1963, s. 208–210.
• Stolica, nr 13/1963, s. 10–11.
• C. Jellenta, Studia i szkice filozoficzne, Warszawa 1898.
• Słownik Literatury Polskiej, dz. cyt.
• Cmentarz Ewangelicko-Reformowany w Warszawie, kwatera T-2-8.
• Archiwum m.st. Warszawy, sygn. 8421/37.
• Monitor Polski z 1936 r., nr 66, poz. 117.
• Barbara Kurkiewicz - Matysiak Cezary Jellenta - pisarz, poeta, filozof Gazeta Otwocka, rok X Nr 02 (107) 2001